Nauczyciel
języka angielskiego
Doradca
metodyczny ds. języków obcych
Badania specjalistów wykazują, że około 10-15% uczniów ma specyficzne trudności w uczeniu się. Mogą one występować w zakresie czytania (dysleksja), ortograficznego pisania (dysortografia), techniki pisania i kaligrafii (dysgrafia), liczenia (dyskalkulia) oraz muzyki (dysmuzylia). Trudności te są ważnym problemem z punktu widzenia społecznego. Umownie terminem "dysleksja" określa się trudności w nauce i często dodaje się określenie "rozwojowa", co oznacza, że omawiane trudności występują od początku nauki, w odróżnieniu od dysleksji nabytej, czyli utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania w wyniku urazu lub choroby.
Dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których współwystępują zaburzenia funkcji poznawczych, percepcyjno-motorycznych, zaangażowanych w procesy nabywania tych umiejętności. Termin ten wskazuje na fakt wczesnych uwarunkowań tych trudności trwających od urodzenia, a nie nabytych w późniejszym okresie życia. Zaburzenia te mogą dotyczyć:
- analizy i syntezy wzrokowej, pamięci wzrokowej symboli graficznych,
- analizy i syntezy słuchowej, pamięci słuchowej sekwencyjnej i bezpośredniej
- pamięci słuchowo-wzrokowo-ruchowej
- funkcji językowych
- motoryki
- lateralizacji (przewagi stronnej ciała)
- orientacji w kierunkach i przestrzeni
- współdziałania, czyli integracji w/w procesów.
Nasilenie trudności w czytaniu i pisaniu zależne jest od głębokości i zakresu zaburzeń poszczególnych funkcji. Zakres zaburzeń jest wąski, gdy dotyczy tylko jednej funkcji uczestniczącej w procesie czytania i pisania lub szeroki, gdy dotyczy kilku funkcji jednocześnie. Przy poważnych trudnościach w czytaniu i pisaniu występują na ogół sprzężone zaburzenia kilku funkcji. Dla określenia rodzaju poszczególnych trudności w czytaniu i pisaniu stosuje się na ogół trzy pojęcia: dysleksja (specyficzne trudności w czytaniu), dysgrafia (zaburzenia strony graficznej pisma) i dysortografia (gdy występują tylko trudności ortograficzne).
Dysortografię jako zaburzenie w pisaniu rozpoznajemy wówczas, gdy występuje od początku nauki szkolnej u dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, którego pismo wykazuje różnego rodzaju odstępstwa od prawidłowego zapisu wyrazów, w tym błędy ortograficzne, pomimo znajomości podstawowych zasad pisowni i odpowiedniej motywacji do poprawnego pisania.
Z definicji wynika, że należy rozpoznawać:
1. Jakiego rodzaju trudności ma uczeń w pisaniu (także w czytaniu, czy też innych formach działalności szkolnej)?
2. Kiedy te trudności się pojawiły?
3. Czy uczeń zna zasady pisowni?
4. Czy uczeń ma motywację do poprawnego pisania?
Dysleksję ( dys-zły, trudny greckie, lego-czytam łacińskie)jako specyficzne trudności w czytaniu rozpoznajemy u dziecka wówczas, gdy jest ono prawidłowo rozwinięte intelektualnie, a mimo to ma trudności z opanowaniem umiejętności czytania i w tym zakresie znacznie odbiega od średniego poziomu klasy, do której uczęszcza i od przeciętnych umiejętności czytania osiąganych w jego wieku. Trudności w czytaniu na ogół szybciej ustępują niż w pisaniu. Niemniej jednak część dyslektyków nie osiąga nigdy biegłości w czytaniu.
Dysgrafia to trudność w opanowaniu umiejętności pisania poprawnego pod względem graficznym. Objawy:
- niedokładności w odtwarzaniu liter, ich połączeń, niekształtność liter
- niewłaściwe proporcje liter w obrębie wyrazów (zróżnicowanie wielkości)
- nierównomierne zagęszczenia pisma
- niejednolite położenie pisma (nachylenie liter)
- litery "drżące" o niepewnej linii;
Znaczne nasilenie tych cech powoduje, że pismo jest nieestetyczne oraz mało lub zupełnie nieczytelne.
Dyslektycy, nawet gdy skończą studia niechętnie czytają, w kinie wybierają filmy w polskiej wersji językowej bez napisów, unikają pisania listów, niechętnie wypełniają formularze, często gubią się w mieście lub w lesie z powodu zaburzenia orientacji w terenie i trudności z określeniem kierunku. Dyslektycy mają także problemy z pamięcią i koncentracją. Nie tylko robią błędy ortograficzne i mylą się przy liczeniu, ale nawet nie potrafią wypracować powtarzalnego podpisu, co bardzo utrudnia pracę. Każdy dyslektyk wymaga specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych. Jak najwcześniej rozpoczęta i systematycznie prowadzona terapia pedagogiczna gwarantuje dynamiczne zmiany i może doprowadzić do ustąpienia trudności w czytaniu i pisaniu.
W przezwyciężaniu trudności w nauce należy pomagać uczniom i dzieciom od samego początku. Praca z uczniami w szkole średniej powinna być kontynuacją terapii rozpoczętej w szkole podstawowej. Ważną rolę w odniesieniu trudności przez ucznia odgrywają rodzice jako gwarancja motywacji i systematycznej pracy w domu i ich współpraca z nauczycielami oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. Badania uczniów dyslektycznych wykazują, że trudności w pisaniu i czytaniu utrudniają naukę, ale nie dyskwalifikują w osiągnięciu sukcesów, czy ukończeniu studiów. W przezwyciężeniu niepowodzeń "naukowych" ważną rolę odgrywają cechy osobowości i warunki zewnętrzne. Uczniowie niecierpliwi, niesystematyczni, zaniedbani wychowawczo mają mniejsze szanse powodzenia.
Złagodzenie objawów dysfunkcji grafomotorycznych uwarunkowane jest współdziałaniem nauczycieli różnych przedmiotów. W nauce języków obcych dysfunkcje te powodują rozbieżności między wymową a pisownią. Dyslektycy mogą zmieniać litery i liczby, opuszczać litery lub cząstki wyrazów, stosować pismo lustrzane, łączyć wyrazy w trudne do odczytania złożenia, stosować bez uzasadnienia duże litery np.: w środku wyrazu lub zdania, zapisywać, przy zaburzonej percepcji wzrokowej, wyrazy fonetyczne, opuszczać znaki diakrytyczne i interpunkcyjne, mylić litery o podobnym kształcie lub brzmieniu, np. "m n", "p b", "k g", "d b", dzielić słowa na sylaby, powtarzać sylaby lub całe wyrazy, mylić się w rozróżnianiu prawej strony od lewej i robić błędy podczas przepisywania z tablicy. Dyslektycy mają problemy ze stosowaniem odpowiedniej do treści zdania lub wypowiedzi intonacji.
Proponowane w niniejszym opracowaniu ćwiczenia powinny być uzupełnieniem terapii realizowanej w ramach lekcji języka polskiego. Forma pracy jest oparta na ćwiczeniach i wypracowaniu nawyków prawidłowego stosowania danej reguły. Podstawową zasadą przezwyciężania trudności w nauce jest systematyczność. Przy codziennych, chociaż kilkuminutowych ćwiczeniach może wystąpić zjawisko samoistnej kompensacji zaburzonych funkcji.
Na zainteresowanie się problemami dysgrafii, dysortografii i dysleksji na lekcjach języków obcych wpłynęła rosnąca liczba uczniów klas pierwszych szkół średnich z opiniami z poradni psychologiczno-pedagogiczncyh o wyżej wymienionych zaburzeniach analizy i syntezy wzrokowej. Rodzice uczniów, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania, szukają pomocy u nauczyciela, skarżąc się na znikome efekty pracy w domu. Wysiłek wkładany przez ucznia w codzienne dyktanda zawierające wyrazy o trudnej pisowni, w niewielkim stopniu wpływa na poprawę opanowania języka obcego.
Brak postępów obniża motywację do pracy, rodzi nieporozumienia, posądzanie o lenistwo i bezmyślność, a co za tym idzie utrwala niepokój o wyniki egzaminów maturalnych z języka obcego. Długotrwałe niepowodzenia szkolne stają się czynnikiem patogennym wywołującym zaburzenia osobowości, sprzyjają przyjmowaniu postawy niechętnej wobec szkoły, przedmiotu i nauki. Brak sukcesu utrwala niską samoocenę i prowadzi do zaburzeń emocjonalno-motywacyjnych. Ogromne znaczenie w pracy z uczniem dyslektycznym ma motywowanie go do wysiłku i chwalenie nawet najmniejszych sukcesów.
Trudności można przezwyciężyć przez:
1. Podawanie niezbędnej wiedzy z zakresu ortografii w sposób uporządkowany
2. Systematyczne doskonalenie umiejętności korzystania z reguł ortografii obcojęzycznej
3. Utrwalanie obrazów wzrokowo-ruchowych wyrazów.
Z uwagi na indywidualne możliwości percepcyjne ucznia z dysfunkcjami grafomotorycznymi należy w procesie kształcenia uwzględnić zalecenia do pracy z dyslektykiem.
- Nauczanie dyslektyków powinno być prowadzone w oparciu o indywidualne zalecenia uwzględniające tempo uczenia się, konieczność wielokrotnego powtarzania materiału.
- Dyslektyk powinien siedzieć blisko nauczyciela, by skorzystać z jego pomocy w razie trudności przy wykonywaniu zadań.
- Dyslektyk powinien być odpytywany głównie ustnie, najlepiej w mniejszej grupie, nie przy całek klasie
- Prace pisemne powinny być oceniane pod kątem merytorycznym (treść, wiedza, stylistyka, kompozycja). Poprawność ortograficzna - oceniana jakościowo, jako ocena opisowa. Nauczyciel podaje liczbę błędów (np. zaznacza na marginesie kreską), a uczeń ma obowiązek odszukać je i opracować w sposób wskazany przez nauczyciela. Regularna kontrola ilości błędów ortograficznych pozwala stwierdzić sukces ucznia lub brak efektów pracy.
- Nie obniżać ocen za "brzydkie pismo" przy dysgrafii. Pozwolić dysgrafikowi, gdy pismo jest mało czytelne, korzystać z komputera, np.: przy odrabianiu prac domowych, dyslektykowi - z magnetofonu lub dyktafonu.
- Zachęcać do stałego używania słownika ortograficznego, również obcojęzycznego, który zawsze powinien znajdować się na ławce dysgrafika. Udostępnić wydrukowany na planszy alfabet, co ułatwi dyslektykowi ustalenie kolejności liter w wyrazie i odszukanie potrzebnego słowa.
- Ograniczać odpytywanie przy całej klasie z głośnego czytania. Rozumienie tekstu należy sprawdzać odpytując ustnie po cicho przepytanym fragmencie.
- Ze względu na wolne tempo pracy należy, na podstawie opinii psychologiczno-pedagogicznej, wydłużyć czas przeznaczony na pracę pisemną czy wykonanie innych czynności, dostosować czas trwania ćwiczeń do możliwości ucznia
- Stosować zasadę stopniowania trudności przy jednoczesnym, systematycznym utrwalaniu prawidłowych umiejętności i likwidowaniu niekorzystnych nawyków w czytaniu i pisaniu
- Stosować nauczanie polisensoryczne, angażować jak najwięcej zmysłów, szczególnie do utrwalania wiadomości.
- Uczeń nie powinien być wyrywany do natychmiastowej odpowiedzi, należy mu dać czas do zastanowienia się.
- W przypadku rozpoznanej osłabionej funkcji pamięci należy dać uczniowi dodatkowy czas na nauczenie się pewnych partii materiału lub zadawać mniejsze partie.
- Dla dyslektyków należy stosować przerwy lub inny rodzaj aktywności.
- W ramach pracy z dyslektykiem należy stosować ćwiczenia usprawniające obniżone funkcje
- Mobilizować ucznia do pracy przez stosowanie różnorodnych ćwiczeń
Warunkiem brania pod uwagę tych zaleceń przez nauczyciela jest stwierdzenie dysleksji, dysortografii, dysgrafii na podstawie badań i opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. Niezbędnym warunkiem gwarantującym sukces dyslektyka jest wykazywanie się przez ucznia systematyczną pracą w szkole i w domu. Wskazane jest kierowanie procesem samokształcenia i samokontroli, wyrabianie nawyku pracy ze słownikiem i uzmysławianie praktycznej wartości korzystania z zasad i reguł ortograficznych.